Qua riêng đối các pháp Thiền để rõ Lục diệu môn có sáu ý:

1. Sổ tức là diệu môn.

Hành giả nhân Sổ tức phát sanh Tứ thiền, Tứ vô lượng tâm, Tứ vô sắc định, nếu rốt sau được định Phi phi tưởng hay hiểu biết không phải Niết-bàn, người ấy quyết định được đạo Tam thừa. Vì sao? Vì định này do Ngũ ấm, Thập bát giới, Thập nhị nhập hòa hợp mà có, hư dối không thật, tuy không có phiền não thô mà vẫn còn mười món phiền não tế. Biết rồi phá dẹp không trụ, không trước, tâm giải thoát, chứng Tam thừa Niết-bàn. Nghĩa này, như trong kinh Phật dạy ông Tu-bạt-đà-la đoạn mê lầm cõi Phi phi tưởng liền chứng được quả A-la-hán. Sổ tức là Diệu môn ý tại đây vậy.

2. Tùy tức là diệu môn.

Hành giả nhân Tùy tức liền phát sanh mười sáu thứ đặc thắng:

1. Biết hơi thở vào.
2. Biết hơi thở ra.
3. Biết hơi dài ngắn.
4. Biết hơi thở khắp thân.
5. Trừ các thân hành.
6. Tâm thọ hỉ.
7. Tâm thọ lạc.
8. Thọ các thứ tâm hành.
9. Tâm khởi mừng.
10. Tâm khởi nhiếp.
11. Tâm khởi giải thoát.
12. Quán vô thường.
13. Quán tan hoại.
14. Quán ly dục.
15. Quán diệt.
16. Quán buông bỏ.

Tại sao quán bỏ?

Pháp quán này phá mê lầm cõi Phi tưởng. Vì sao? Bởi phàm phu khi tu Phi tưởng, quán Hữu tưởng như nhọt, như ghẻ, quán vô tưởng như si mê, cái định thù thắng bậc nhất là Phi tưởng. Khởi niệm ấy rồi, liền buông bỏ hữu tưởng, vô tưởng gọi là Phi hữu tưởng, Phi vô tưởng. Cho nên Phi tưởng tức là nghĩa buông bỏ cả hai. Đệ tử Phật quán phá dẹp như đoạn trước đã nói. Thế nên thâm quán buông bỏ không trước Phi tưởng hay được Niết-bàn.

3. Chỉ là diệu môn.

Hành giả nhân Chỉ tâm thứ lớp phát Ngũ luân thiền:

1. Địa luân tam-muội tức là vị đáo địa.
2. Thủy luân tam-muội tức là những thứ thiền định thiện căn khai phát.
3. Hư không luân tam-muội là người đủ ngũ phương tiện(1) giác ngộ nhân duyên không tánh như hư không.
4. 4. Kim sa luân tam-muội là thấy nghĩ đều giải thoát, chánh tuệ không trước như cát vàng.
5. Kim cang luân tam-muội là vô ngại đạo thứ chín(2) hay đoạn kiết sử trong tam giới hằng dứt sạch, chứng Tận trí, Vô sanh trí, nhập Niết-bàn.
6. Quán là diệu môn.

Hành giả nhân tu quán xuất sanh Cửu tưởng, Bát niệm, Thập tưởng, Bát bội xả, Bát thắng xứ, Thập nhất thiết xứ, Cửu thứ đệ định, Sư tử phấn tấn tam-muội, siêu việt tam-muội, luyện thiền, Thập tứ biến hóa tâm, Tam minh, Lục thông và Bát giải thoát, được Diệt thọ tưởng liền vào Niết-bàn.

5. Hoàn là diệu môn.

Hành giả nếu dùng tuệ hành khôn khéo phá dẹp phản bản hoàn nguyên, khi ấy liền xuất sanh Không, Vô tướng, Vô tác, Ba mươi bảy phẩm trợ đạo, Tứ đế, Mười hai nhân duyên, chánh quán trung đạo, nhân đó được vào Niết-bàn.

6. Tịnh là diệu môn.

Hành giả nếu hay thấu biết tất cả pháp bản tánh thanh tịnh liền đạt được tự tánh thiền. Vì được thiền này, người Nhị thừa quyết định chứng Niết-bàn, nếu là Bồ-tát vào vị Thiết luân đủ Thập tín tâm, tu hành không dừng liền xuất sanh chín thứ đại thiền:

1. Tự tánh thiền
2. Nhất thiết thiền
3. Man thiền
4. Nhất thiết môn thiền
5. Thiện nhân thiền
6. Nhất thiết hạnh thiền
7. Trừ não thiền
8. Thử thế tha thế cọng lạc thiền
9. Thanh tịnh tịnh thiền

Bồ-tát y những thứ Thiền này được quả đại Bồ-đề, hoặc đã được, hiện được và sẽ được.

(1) Ngũ phương tiện: 1- Đủ ngũ duyên. 2- Trách ngũ dục. 3- Bỏ ngũ cái. 4- Điều ngũ sự. 5- Hành ngũ pháp (xem Tu Tập Tọa Thiền Chỉ Quán).

(2) Vô ngại đạo thứ chín: là giải thoát chín phẩm Tư hoặc ở cõi Phi tưởng phi phi tưởng.