Thiền Tông Việt Nam
Tu Là Chuyển Hóa
Tu là Chuyển Hóa

1. Ai Sanh Ra Đời Cũng Có Mê Lầm

Chúng ta sanh ra trên cõi đời này đều được Phật gọi là chúng sanh, là phàm phu. Mà gọi là chúng sanh tức có mê lầm, mê lầm tức là vô minh. Nếu không có mê lầm, không có vô minh thì không gọi là chúng sanh, không gọi là phàm phu; chính vì có mê lầm, có vô minh nên mới gọi là chúng sanh là phàm phu, nếu không thì chúng ta là thánh nhân hết.

Bởi chính do mê lầm nên mới tạo nghiệp. Nghĩa là chúng ta không biết rõ được lẽ thật nên mới tạo nghiệp rồi chịu khổ. Danh từ chuyên môn của nhà Phật gọi là Hoặc, Nghiệp, Khổ. Do mê lầm nên tạo nghiệp rồi chịu khổ. Như có những điều không nên làm mà chúng ta lại làm, còn có những điều đáng làm chúng ta lại không làm.

Thí dụ như sân hận là xấu hay tốt, là nên hay không nên làm? Nhưng mà gặp việc cũng sân thì đó do mê lầm thành ra mới chịu khổ. Sỡ dĩ làm như vậy cũng bởi vô minh chấp ngã mà ra, vì bản ngã mà chúng ta sẵn sàng làm. Có khi làm những điều tổn thương đến người khác, đến vật khác mà vẫn làm, chỉ vì tính chấp ngã của chúng ta. Trong khi chúng ta lại không chịu ai làm tổn thương đến mình, chúng ta làm tổn thương đến người thì được nhưng người ta làm tổn thương đến chúng ta thì không được. Tại sao?

Tại vì chúng ta quý cái bản ngã của mình. Cho nên, chửi mắng, nói nặng người khác thì được nhưng bị người khác nói nặng lại thì không chịu. Cũng như người thế gian có khi giết hại sinh mạng người khác thì được, còn sinh mạng mình bị chạm đến thì không được. Vậy lẽ thật nằm chỗ nào?

Bởi vậy, mỗi người hãy quán xét kỹ để thấy được lẽ thật rồi chuyển hóa tu tập. Tại sao người lấy tài sản của mình thì không vui mà mình lại đi lấy tài sản của người về cho mình. Chúng ta biết làm vậy thì người không vui nhưng vẫn làm, đó là những thứ mê lầm chấp vào bản ngã nên chúng ta làm những việc gọi là không nên làm mà vẫn làm.

Một hôm, Đức Phật cùng các vị Tỳ-kheo đi khất thực nơi vùng nông thôn. Gặp đám trẻ đang bắt cua ở dưới ruộng rồi đem lên chơi trò cho chúng chạy đua với nhau, con nào thua thì bị phạt bẻ càng. Thử nghĩ nếu con nào thua chừng 10 lần thì bị bẻ hết càng và chân, khi con cua không thể bò được nữa thì chúng lấy chân giẫm đạp bỏ xuống ruộng. Những con thắng nó cũng bẻ càng bớt để chấp mấy con kia.

Phật thấy trò chơi quá tàn nhẫn, mới kêu lại bảo: “Này các con! Thôi các con hãy dừng lại, đừng có chơi trò chơi như thế. Thí dụ như các con bị chặt cái chân, hay gãy cái tay thì các con có đau không? ” Chúng nó nói: “Dạ đau”. Phật bảo: “Con cua cũng vậy, nó bị các con bẻ gãy càng, gãy chân thì nó cũng đau như các con, các con có biết không?” Lũ trẻ nghe thế nó cũng cảm biết được việc làm không tốt của mình nên làm thinh, không trả lời.

Phật nói tiếp: “Con cua nó cũng biết ăn uống, nó cũng có cha mẹ, anh chị của nó như các con. Mà các con làm khổ con cua như thế, thì các con cũng sẽ làm khổ luôn cha mẹ và anh chị của nó. Cũng như mỗi khi các con đau ốm thì cha mẹ, hay là anh chị của các con cũng phải lo lắng buồn khổ. Con cua mà bị gãy chân đi không được, tức là nó không kiếm ăn được thì nó sẽ còn khổ gấp mấy lần nữa. Thôi thì các con đừng có chơi dại dột như thế nữa”. Bọn trẻ nghe đến đây thì tỏ vẻ hối hận.

Đức Phật khéo nhắc làm như vậy là làm khổ đau cho con cua, thì chúng ta cũng phải nhớ lại là chính mình cũng vậy. Có khi mình bị chặt cái chân, hay mình bị trầy da cũng thấy đau, vậy mà mình bẻ càng, bẻ cẳng con cua mà không thấy đau sao?

Có khi mình đau ốm thì cha mẹ, anh chị lo lắng thêm; con cua bị như vậy thì cha mẹ, anh chị của nó cũng có sự lo lắng cho nó chứ đâu khỏi được, nghĩ như vậy thì mình sẽ có sự cởi mở.

Lúc bấy giờ những người đi đường thấy lạ đứng lại xem rất đông, nhân cơ hội đó Đức Phật dạy thêm, tức là vừa dạy cho những đám trẻ này, vừa dạy cho người lớn.

Phật mới bảo: “Này các con! Chúng ta ai cũng muốn được sống an ổn và vui vẻ, thì các loài cầm thú nó cũng như vậy, chúng cũng muốn được sống an ổn và vui vẻ. Vậy chúng ta phải làm sao cho tất cả mọi loài đều được sống an lành và hạnh phúc, đó là công bằng. Chúng ta phải bảo vệ sự sống cho nhau, và đem niềm vui cho nhau”. Và Ngài nói câu này là câu mà chúng ta phải nên học kỹ, nhớ kỹ không quên là: “Nếu chúng ta không thể đem hạnh phúc đến cho kẻ khác, thì cũng nên cố tránh đừng gây thêm đau khổ”. Phật dạy thêm: “Tất cả loài vật dù lớn hay nhỏ, dù đi bằng hai chân, hay bơi lội dưới nước cũng đều có quyền sống an ổn và hạnh phúc. Chúng ta không nên sát hại hận thù nhau, chúng ta nên giúp đỡ, che chở cho nhau”.

Quý vị nghĩ tại sao Đức Phật dạy như thế? Bởi vì chúng sanh mê lầm nên thường không sống đúng với lẽ thật. Khi làm đau khổ cho người, cho vật thì mình vui, sẵn sàng làm, giả sử người khác làm cho mình như vậy thì mình đâu có chịu. Người có học Phật phải xét lại, tránh bớt không nên tạo cái nhân đau khổ rồi gặp quả phải sống trong đau khổ mà không nhận ra mê lầm của mình. Nghĩa là việc làm sai lầm nhưng mình lại không nhận ra, nhiều khi còn cho mình đúng nên cứ tiếp tục làm theo cái sai lầm đó.

Chính Đức Phật ra đời để nhắc cho chúng sanh biết được những cái mê lầm để chuyển hóa. Ngay thời Đức Phật cũng vậy, khi Đức Phật muốn độ ông Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp thờ thần lửa, Phật mới đến xin ông cho nghỉ qua đêm, thì ông nói ở đây không đủ chỗ chỉ còn có chỗ thờ rắn lửa thần rất độc hại và nguy hiểm, ai vào đó rồi đều chết.

Ông Ca-diếp này thấy Phật hình dáng trang nghiêm đức độ rất cảm mến nghĩ: Để Ngài vào đó sáng ra chết cũng hơi tiếc nên do dự. Phật nói không sao cứ cho Ngài vào đó. Đến sáng ông mới dẫn một số đệ tử đến thăm xem vị Sa-môn hôm qua còn hay không! Đến thấy Phật bình thường không có chuyện gì hết. Phật còn mở nắp bát cho ông thấy là Phật đã hàng phục con rắn thần đó rồi. Ông kinh ngạc nghĩ: “Vị Sa-môn này uy lực quả rất lớn, đến rắn thần mà còn hàng phục được. Tuy vậy mà cũng chưa bằng ta, vì ta đã đắc quả A-la-hán rồi”.

Vì kính mến Phật nên ông mời Phật nên ông mời Phật ở lại một thời gian và cung cấp vật thực cúng dường. Phật tìm chỗ vắng thích hợp ở lại. Đêm đầu tiên, đầu hôm thì Trời Tứ Thiên Vương đến hầu thăm Phật. Tới gần cuối đêm thì có Trời Đế-thích đến thăm, hào quang các vị tỏa sáng khắp hết. Ông Ca-diếp thấy vậy kinh ngạc lắm, nên vừa sáng thì ông đến hỏi thăm Phật: “Đêm rồi vì sao chỗ thầy có ánh sáng chói lòa giống như cháy nhà vậy?”. Phật nói là có Trời Tứ Thiên Vương và Trời Đế-thích đến hầu thăm Như Lai nên hào quang sáng rỡ như vậy.

Ông rất kinh ngạc, nghĩ vị đại Sa-môn này công đức quá lớn, đến Trời Tứ Thiên Vương, Trời Đế-thích cũng đến hầu thăm nhưng cũng nghĩ: “Tuy vậy cũng chưa bằng ta, vì ta đã chứng A-la-hán”.

Đến gần ngày lễ cúng thần lửa rất trọng thể, ông mới nghĩ: “Ngày mai là ngày lễ lớn có nhiều tín đồ tập trung đến làm lễ; nếu vị đại sa-môn này đến nữa thì tín đồ thấy thần thông uy lực của ông này chắc họ chỉ cúng dường ông ấy mà bỏ quên ta. Vậy ta phải làm sao ngăn vị Sa-môn này ngày mai đừng đến”. Do có tha tâm thông, Đức Phật biết được ý nghĩ của ông, nên sáng hôm sau Phật dùng thần thông đến xứ Bắc Câu Lô Châu khất thực. Rồi Phật về nghỉ trưa ở ao A-nậu trên dãy Hy Mã Lạp Sơn, đến chiều mới về chỗ ông Ca-diếp.

Hôm sau, ông hỏi Phật hôm qua Ngài đi đâu vắng vậy? Đức Phật cho biết là vì ý của ông không muốn Ngài đến cho nên Ngài đi khất thực ở Bắc Câu Lô Châu. Nghe vậy, ông giật mình nghĩ: “Mình nghĩ trong lòng mà Phật cũng biết”, nhưng rồi cũng cứ nghĩ rằng: “Tuy vậy nhưng cũng chưa bằng ta, vì ta đã chứng A-la-hán”. Trong các tư liệu ghi, Phật ở đây khoảng hai tháng, dùng đến ba ngàn năm trăm lần thần thông để độ ông, nhưng ông cũng phăng phăng nghĩ là Phật chưa bằng ông.

Cuối cùng, Phật bảo thẳng với ông rằng: “Này thầy đạo sĩ! Ông chưa phải A-la-hán đâu, hơn nữa ông cũng chưa biết phương pháp hành đạo để chứng A-la-hán, tại sao cứ chấp ông là A-la-hán.” Ông mới giật mình thức tỉnh, quỳ xuống bạch Phật xin quy y, để Phật chỉ dạy con đường tu chứng A-la-hán.

Phật nhận ông quy y và độ cả hai anh em của ông luôn. Rồi Phật dẫn ba vị cùng với một ngàn đệ tử lên núi Tượng Đầu gần Bồ Đề Đạo Tràng, hiện nay vẫn còn dấu tích. Phật thuyết bài kinh nói về lửa. Sau khi nghe kinh, các vị đều chứng A-la-hán.

Mới thấy cái mê lầm của ông. Chưa phải thật là A-la-hán, chưa phải thật là bậc thánh nhân nhưng cứ nghĩ mình là A-la-hán, cứ nhận sống với cái mê lầm đó. Để thấy rõ chúng sanh thường sống trong cái mê lầm đó. Để thấy rõ chúng sanh thường sống trong cái mê lầm và bị nó che đậy. Cho nên, chúng ta không nên tự phụ, phải biết được chỗ yếu chỗ sai của mình thế nào để chỉnh sửa thì mới tiến. Còn sai thêm, nhiều khi còn bày cái mê lầm cố chấp của mình cho người ta thấy.

Thời Đức Phật có câu chuyện về một Phạm chí. Ông cũng học nhiều sách vở và hiểu biết khá nhiều, nên mới cho rằng trên thế gian này không ai có trí tuệ bằng ông. Ông lấy những lá đồng ép mỏng rồi buộc vào bụng, đi khắp nơi raao ai có thể lý luận hơn ông thì ông sẽ tôn làm thầy. Có người hỏi tại sao ông phải lấy lá đồng buộc bụng như vậy? Ông nói trí tuệ của tôi quá đầy nếu không buộc sợ nó tràn ra ngoài. Chính chỗ đó người trí nhìn thấy biết là thiếu trí tuệ rồi nhưng ông không biết. Đến khi gặp Phật khai thị, ông mới tỉnh ngộ. Để nói lên thế gian có nhiều người mê lầm, cứ tưởng mình là trí tuệ rồi không chịu chuyển hóa mê lầm.

Phật dạy rõ trong kinh Pháp Cú: “Người ngu mà tưởng là trí thì đó là thật ngu; còn người ngu mà biết mình ngu thì đó là người trí.” Tức là người ngu mà không biết mình ngu, lại tưởng mình là người trí thì Phật nói như vậy là người thật ngu; còn mình ngu, mà mình biết mình ngu thì đó là người trí. Tức là mình si mê mà biết mình si mê là có trí rồi, còn si mê mà tưởng là trí thì đâu có chuyển được cái si mê. Đó là những điểm muốn nhắc tất cả phải hiểu rõ nắm vững để có con đường vươn lên.

2. Quán Kỹ Được Sanh Làm Người Là Ưu Điểm

Là con người có trí hiểu biết khác hơn những loài khác, nhờ ưu điểm đó con người có thể tu tiến. Cho nên, chúng ta phải khéo dùng trí hiểu biết ứng dụng đúng thì sẽ tiến lên. Nhờ trí hiểu biết chúng ta mới nhận ra sai lầm, khi biết sai mới sửa. Chính nhờ biết là tội là phúc chúng ta mới bỏ để chuyển sửa, như vậy mới không cố chấp, cũng là con đường tiến hóa vươn lên. Phật, Tổ cũng từ chúng sanh mà thành Phật, thành Tổ chứ đâu có ở đâu xa. Khéo hiểu vậy thì chúng ta sẽ thấy có một con đường để tiến tu.

Vì vậy, trong nhà thiền có câu chuyện: Thiền sư Thâm và Hòa thượng Minh, hai huynh đệ trên đường đi đến sông Hoài. Khi đến bờ sông, hai người gặp một người đang kéo lưới, thì có một con cá từ trong lưới nhảy vọt ra. Thiền sư Thâm mới chỉ rồi nói với Hòa thượng Minh: “Giỏi thay! Giống hệt một nạp tăng không khác”.

Hòa thượng Minh nói: “Tuy nhiên như thế, đâu bằng ngay buổi đầu chẳng vào lưới thì hay hơn.” Thiền sư Thâm nói: “Huynh Minh, ông còn chưa ngộ.” Hòa thượng Minh lúc đó cũng chưa hiểu. Hai huynh đệ đi về chỗ nghỉ, tới gần nửa đêm thì Hòa thượng Minh tỉnh ngộ lời của Thiền sư Thâm.

Thiền sư Thâm thấy con cá từ trong lưới nhảy vọt ra thì khen thật giỏi giống như một thiền tăng. Thì Hòa thượng Minh nói tuy nhiên như vậy cũng chưa giỏi lắm, nếu ngay từ buổi đầu đừng vào trong lưới thì hay hơn. Tại sao phải vào trong lưới rồi nhảy ra? Như vậy, vừa nhọc nhằn lại vừa tốn công. Thiền sư Thâm mới bảo huynh nói vậy là huynh chưa tỉnh ngộ. Nghĩa là nói thì nghe hay nhưng mà còn chỗ sơ sót.

Bởi vì nhà thiền trọng thực tế chứ không phải lý luận. Quý vị nên hiểu kỹ, quan trọng là ngay thực tế, cá mà đã lọt vào trong lưới rồi thì làm sao nhảy ra để thoát? Từ trong lưới mà thoát ra được mới là giỏi.

Còn nếu cứ ngồi đó lý luận trước kia đừng có vào hay hơn hoặc tại sao phải vào để giờ phải nhảy ra! Ngồi mà lý luận cả đời thì cũng vẫn ở trong lưới, quan trọng là ở trong lưới, quan trọng là trong lưới nhảy vọt ra mới hay. Cũng giống như chúng ta, đang ngồi đây là đang ở trong lưới hay là đang ở ngoài lưới? Lưới này là lưới phiền não, lưới sanh tử mê lầm. Đa số là đang ở trong lưới này, mà ai nhảy vọt ra thì mới hay, là người giỏi. Còn nếu ngồi đây lý luận tại sao phải vào lưới này, phải chi trước kia đừng vào hay hơn; vào trong đây chịu khổ rồi tu hành rất mệt nhọc. Dù lý luận suốt đời cũng ở trong lưới, nên quan trọng là ngay trong lưới này khéo tìm phương tiện tu hành để nhảy vọt ra, đó là thiết thực nhất.

Như hiện nay người học đạo cũng là học cái cách nhảy ra khỏi bùn lầy của thế gian; nhảy ra khỏi lưới phiền não vô minh, nếu người khéo nhảy ra thì được nhẹ nhàng. Để thấy rằng, tuy chúng ta mê lầm, nhưng mà biết mình mê lầm, nhờ vậy mới chuyển hóa để vượt ra và vươn lên, thì đó là con đường tốt đẹp để mình tiến hóa.

Như câu chuyện Hòa thượng Minh đến gặp Quốc sư Đức Thiều, Hòa thượng Minh hỏi: “Ngài Ca-diếp mang cái y trượng sáu của Đức Thích Ca vào núi Kê Túc đợi Ngài Di Lặc hạ sanh mới đem cái y trượng sáu khoác lên thân nghìn thước của Đức Di Lặc vẫn vừa vặn. Thân của Đức Thích Ca cao trượng sáu còn thân Di Lặc thì cao một nghìn thước, vậy cái thân nó rút ngắn lại hay cái y nó dài ra?” Ngài Ma-ha Ca-diếp này khác với ba anh em ngài Ca-diếp thờ thần lửa. Hiện giờ Tôn giả Ma-ha Ca-diếp vẫn còn mang cái y của Phật Thích Ca trong núi Kê Túc nhập định, đợi Đức Phật Di Lặc ra đời ngài mới dâng cái y đó lên Đức Phật Di Lặc.

Ở đây, Hòa thượng Minh hỏi là Đức Phật Thích Ca cao có trượng sáu (khoảng hơn hai thước) còn Đức Phật Di Lặc thì cao tới một nghìn thước. Như vậy, cái y này nó biết nới dài ra để phủ thân ngàn thước đó; hay thân ngàn thước của Phật Di Lặc rút ngắn lại để đắp vừa cái y?

Quốc sư Đức Thiều đáp: “Ông lại hội”. Ngài không giải thích nhưng lại nói như trên. Hòa thượng Minh nghe vậy không chấp nhận mới phủi áo bỏ đi.

Quốc sư Đức Thiều quở: “Kẻ tiểu nhi! Sơn tăng nếu như đáp cho ông không phải thì chính ông sẽ có nhân quả, còn nếu ông mà chẳng phải thì ta sẽ thấy rõ”.

Hòa thượng Minh về mấy ngày sau thì bị thổ quyết. Hòa thượng Phù Quang mới khuyên: “Thôi! Ông nên mau đi sám hối với Quốc sư”. Hòa thượng Minh đến phương trượng buồn khóc thưa: “Mong Hòa thượng từ bi cho con được sám hối”. Quốc sư Đức Thiều bảo: “Như người té xuống đất, nhơn nơi đất đứng dậy. Ta chưa từng dạy ông là có ngã hay đứng”.

Như vậy, Hòa thượng Minh có một cái phần chấp vào chỗ thấy hiểu của mình, trong khi chỗ thấy hiểu chưa đến nhưng lại có ý như là khinh mạn, cho ông thầy nói vậy là sai chưa đúng. Không chấp nhận ông thầy nhưng không ngờ do chỗ thấy của mình chưa đến nơi nên rồi bị nhân quả.

Khi về, tuần lễ sau bị thổ huyết thì đó là nhân quả hiện ra, người bạn mới khuyên đi sám hối. Khi sám hối thì Quốc sư Đức Thiều mới nói như người té xuống đất thì nhơn nơi đất đó mà đứng dậy, chứ ta không làm cho ông té hay ông đứng.

Tức là do mê lầm tạo tội thì ai làm cho mình tội, cũng mình thôi. Nếu muốn cho mình hết tội lỗi thì ai làm cho mình hết, cũng là mình. Tức là từ nơi tâm mình mê lầm nên rồi mình tạo thành tội lỗi. Vậy muốn hết tội thì cũng phải từ nơi tâm giác ngộ sám hối thì mới chuyển tội lỗi, chứ đâu phải ai khác ở ngoài vào. Hiểu vậy rồi chúng ta phải khéo chuyển tâm của mình, đó mới là quan trọng.

Bởi vậy, trong bài kệ sám hối ba nghiệp ở Thiền viện mà trước kia thường tụng, có trích bài kệ trong kinh là “Tánh tội vốn không do tâm tạo, Tâm nếu diệt rồi tội sạch trong. Tội trong tâm diệt cả hai không, thế ấy mới là chơn sám hối”. Sám hối đến như vậy đó mới là sám hối rốt ráo.

Tức là Tánh tội vốn không do tâm tạo, nếu tâm diệt rồi thì tội sạch luôn, quán kỹ như vậy mà sám hối là sám hối tận gốc. Đây nói rằng tánh tội vốn tánh không, tức là không phải nó có sẵn nơi mình, mà do tâm mê lầm vọng chấp tạo tội, thành ra do tâm tạo. Mà tâm là hư vọng không thật, nếu tâm hư vọng diệt rồi thì tội sạch. Nếu không có tâm tạo tội thì tội đâu còn. Tâm hết tội như vậy mới thật là chơn sám hối.

Sám hối như vậy mới gọi là sám hối tận gốc, sám hối như vậy thì không còn dấu vết để sanh trở lại. Chúng ta biết sám hối, nhưng chưa nhổ được gốc thì sao? Thí dụ như nhổ cỏ chưa hết gốc gặp trời mưa thì nó mọc trở lại. Hoặc kẻ trộm cắp cũng biết trộm là xấu rồi đi lễ Phật sám hối, nhưng nếu sám hối mà không trừ cái tâm trộm cắp thì khi gặp duyên cũng trộm nữa. Đó là cái tâm trộm cắp thì khi gặp duyên cũng trộm cắp nữa. Đó là cái tâm trộm cắp chưa hết, chỉ mới sám hối bên ngoài nên khi gặp duyên trộm cắp thì cũng trộm cắp trở lại. Còn người khéo trừ sạch cái tâm trộm cắp thì dù cho gặp duyên người ta rủ đi trộm cũng không đi, không còn tâm trộm cắp thì đó mới gọi là sám hối tận gốc.

Hiểu rồi, chúng ta rõ tội lỗi từ nơi tâm sanh, nếu khéo chuyển tội lỗi thì cũng phải từ nơi tâm mình mà chuyển, thì đó là điều mình tin chắc không nghi ngờ. Còn nếu tâm không chuyển, cầu ai chuyển cho mình, không ai có thể chuyển được. Thí dụ người có tâm trộm cắp thì dù đến chùa nhờ quý thầy tụng kinh để sám hối, thì lúc đó nghe cũng nhẹ nhàng nhưng tâm trộm kia chưa trừ, khi gặp duyên cũng trộm cắp lại nữa.

Thế nên, chúng ta cần có sự quyết tâm, nghĩa là quyết tâm sửa đổi chứ không chấp nhận để mê lầm tội lỗi mãi. Đó là con đường tu tập, quay lại sửa cái tâm mình, mới quan trọng. Nhờ vậy, chúng ta có niềm tin tiến tu, không phải mặc cảm tội lỗi mãi. Đó là con đường tu tiến. Khi hiểu kỹ điều đó rồi khéo tu tập, quay lại sửa cái tâm mình, mới quan trọng. Nhờ vậy, chúng ta có niềm tin tiến tu, không phải mặc cảm tội lỗi. Biết mình tội lỗi vì lúc đó mê lầm rồi thì chuyển chứ không có mặc cảm.

Như câu chuyện bà Liên Hoa Sắc được tôn giả Mục-Kiền-Liên cảm hóa về với Phật rồi tu chứng A-la-hán. Bà Liên Hoa Sắc là một người phụ nữ tội lỗi rất sâu, nên khi gặp Ngài Mục-Kiền-Liên bà còn muốn dùng nhan sắc của mình để phá Ngài. Nhưng không ngờ được Ngài cảm hóa, Ngài nói: “Nhìn hình dáng bên ngoài của cô rất là đẹp, ăn mặc cũng đẹp, nhưng trong tâm của cô thì đang lún sâu trong bùn lầy. Và cô giống con voi đang bị sa lầy, càng vùng vẫy thì càng lún thêm.”

Bà nghe vậy mới giật mình, những điều uẩn khúc trong tâm của bà bị Ngài biết hết nên nói: “Tôi nghĩ có thể dùng sắc đẹp thắng thần thông để khắc phục Ngài, nhưng Ngài đã biết hết trong lòng của tôi thì tôi cũng không giấu giếm. Tôi thật sự là tội lỗi sâu nặng hết phương cứu”.

Tôn giả Mục-Kiền-Liên an ủi: “Cô không nên tự làm khổ mình, cũng đừng thất vọng. Tội nghiệp dù có nặng đến đâu, nhưng chỉ cần một phen sám hối thì đều có thể cứu vãn; giống như y phục dơ thì có thể giặt; thân thể ô uế thì có thể dùng nước để tẩy trừ; còn tâm không thanh tịnh thì có thể dùng Phật pháp để rửa sạch.” Ngài Mục-Kiền-Liên an ủi bà không nên thất vọng, dù tội lỗi nhiều nhưng nếu biết ăn năn sám hối thì cũng sẽ chuyển giống như y phục dơ thì dùng nước giặt sạch. Ngài nói thêm: “Trăm dòng sông nhớp nhúa một phen chảy vào biển cả thì nước biển lớn thảy đều làm sạch nước trăm sông”. Tức là như nước sông dơ đục khi chảy ra biển thì được trong sạch vì nước biển mênh mông sẽ hòa tan làm tan dơ bẩn.

Lại nói: “Lời dạy của đức Thế Tôn chúng tôi đủ sức khiến thanh tịnh lòng người ô uế, có thể sám hối những tội nghiệp quá khứ.” Ngài nói những lời dạy của Đức Phật đủ chuyển hóa lòng người, nếu aii biết tin nhận rồi khéo tu tập sám hối sẽ chuyển hóa. Lại khuyên đừng mặc cảm cho là mình hết phương cứu. Ngài an ủi để bà có niềm tin chuyển hóa vươn lên, cuối cùng, bà nghe lời mới theo Ngài Mục-Kiền-Liên về gặp Phật. Phật thuyết pháp và cho xuất gia tu tập, sau bà chứng A-la-hán và trở thành vị Ni thần thông đệ nhất.

Cho thấy người tội lỗi nhưng tâm biết ăn năn sám hối thì cũng chuyển hóa chứ không phải là hết phương cứu. Mà chính vì có thể tu, có thể chuyển được nên Đức Phật mới ra đời giáo hóa chúng sanh tu hành chuyển hóa tiến lên. Nếu không chuyển hóa được thì Phật ra đời làm chi! Vì biết chúng sanh có thể tu, có thể chuyển hóa tiến lên nên Phật mới ra đời giáo hóa để chỉ ra những lẽ thật cho chúng sanh ứng dụng tu tập. Nếu khéo biết ứng dụng tu đúng pháp thì vươn lên được, đó gọi là con đường tiến hóa cho mình; và nhất là con người có hiểu biết có nhận định nên có sự chuyển hóa. Hiểu rồi chúng ta biết trân trọng không bỏ qua nhân duyên tốt của mình.

Như câu chuyện của Sa-di Hiền Trí mới bảy tuổi mà chứng quả A-la-hán. Ngài sinh trong gia đình giàu có và được xuất gia với Ngài Xá-lợi-phất. Nhân khi Ngài xuất gia, gia đình đến tinh xá cúng dường liên tiếp bảy ngày. Sang ngày thứ tám thì Tôn giả Xá-lợi-phất dẫn Ngài đi khất thực, Sa-di Hiền Trí nhìn thấy người vét mương dẫn nước vào ruộng, mới hỏi thầy: “Họ làm gì vậy?” Ngài Xá-lợi-phất đáp: “Vét mương để dẫn nước vào ruộng.” Sa-di Hiền Trí nghĩ: “Nước là vật vô tri vô giác không hiểu biết mà con người còn có thể hướng dẫn để sử dụng theo ý mình một cách có lợi ích, còn mình là con người có tâm có tri giác có hiểu biết, vậy thì tại sao mình không thể hướng dẫn tâm mình đi theo con đường dẫn đến A-la-hán”.

Chú Sa-di mới bảy tuổi mà biết suy nghĩ như vậy. Chú nghĩ nước là vật vô tri vô giác không biết gì mà người ta có thể dẫn nó theo ý mình để Làm ruộng có lợi ích. Còn mình là con người có hiểu biết, tại sao mình không hướng dẫn tâm mình đi đúng đường đến A-la-hán.

Đi một đoạn nữa thấy người chuốt tên đang uốn những cây tên cho thẳng, thì chú cũng hỏi thầy. Thầy chú nói người ta uốn gỗ chuốt thành những cây tên để bắn. Sa-di Hiền Trí lại nghĩ: “Những cây tên đó cũng là những vật vô tri không lý trí mà người ta còn có thể uốn nắn khiến nó thẳng theo ý của mình; còn mình là con người có lý trí có hiểu biết thì tại sao không thể uốn nắn tâm mình cho nó được ngay thẳng đúng đắn để đi đến con đường Niết-bàn.” Chú Sa-di nghĩ những cây tên những cây tre là những vật vô tri mà người ta có thể uốn nắn nó theo ý mình. Còn mình là con người có lý trí có hiểu biết tại sao mình không thể uốn nắn tâm mình cho ngay thẳng để đi đến con đường Niết-bàn.

Rồi đi một đoạn nữa thấy một người đang đẽo thanh gỗ làm bánh xe, hồi xưa người ta làm bánh xe bằng gỗ chứ không phải bằng cao su, bằng sắt thép như bây giờ. Thì chú cũng hỏi thầy, thầy cũng nói đó là người ta đang đẽo những thanh gỗ làm bánh xe để sử dụng vận chuyển. Thì chú cũng nghĩ: “Gỗ là vật vô tri vô giác mà người ta cũng có thể đẽo nó để làm thành cái bánh xe sử dụng theo ý mình, còn ta đây là người có tri giác có hiểu biết thì tại sao không có thể đẽo gọt những điều xấu xa hư dối trong tâm để tâm ý trở thành lợi ích chân thật trên con đường giải thoát.” Là Sa-di mà có suy nghĩ rất đúng đắn và sáng suốt.

Cho nên, khi học rồi chúng ta thấy trên đời không dám khinh ai. Đừng nghĩ người lớn mới thông minh sáng suốt mà coi thường mấy đứa bé nhỏ, một chú Sa-di mới bảy tuổi mà biết suy nghĩ còn hơn người lớn, đâu thể biết được những chủng tử mà người đã huân tập.

Nghĩ đến đó rồi thì vị Sa-di Hiền Trí này mới xin phép thầy cho chú trở về trước không đi khất thực nữa. Chú quyết tâm về để thiền quán cho ra vấn đề này, phải thấu suốt để đạt đến con đường giải thoát Niết-bàn. Ngài Xá-lợi-phất thấy vậy cũng cho về, còn đưa chìa khóa thất bảo ngồi trong thất chứ đừng ngồi ở ngoài sợ rắn rít. Và trong ngày hôm đó, chú Sa-di mới bảy tuổi chứng quả A-la-hán.

Đó là một tấm gương rất lớn để sách tấn tất cả chúng ta. Một chú Sa-di mà biết suy nghĩ bén nhạy như vậy, đó cũng là do có niềm tin và ý chí cương quyết để vươn lên. Còn chúng ta thì lớn hơn Sa-di rất nhiều, cũng sáng suốt hơn nhiều mà sao chúng ta không có những nhận định rõ ràng để vươn lên. Đó là điều muốn nhắc nhở chúng ta biết để suy ngẫm.

Chúng ta là con người có trí tuệ, có hiểu biết nên phải có nhận định sáng suốt để vươn lên.

Phật tu nhiều kiếp Bồ-tát hạnh nhưng cuối cùng để thành Phật thì cũng phải hiện vào trong thân người để tu tập. Nên con người có nhiều điểm ưu, như sanh làm người có khổ, có vui, có xấu, có tốt đủ hết để chúng ta biết phân biệt nhận định tiến lên. Trong bát nạn mà nhà Phật dạy là sinh lên cõi trời trường thọ sống lâu vui sướng quá cũng là một cái nạn. Tức là sanh lên cõi trời sung sướng sống lâu nhưng không gặp được Phật để nghe pháp tu hành thì cũng thành cái nạn. Còn xanh vào xứ Bắc Câu Lô Châu cũng vậy, sanh vào đó sướng quá muốn gì được nấy thì đâu có chịu tu làm chi, thành ra cũng thành cái nạn nữa. Còn ở đây chúng ta có khổ có vui, vui rồi lâu lâu khổ thì buồn chán thức tỉnh muốn đi tu. Như những người giàu sang cứ lo làm ăn hoài đâu có thời gian tu, lâu lâu chạm cái khổ mới tỉnh nên có khổ có vui mới dễ tu. Nói vậy để tất cả hiểu được những ý nghĩa thiết yếu mà có niềm tin tiến lên.

3. Luôn Nhớ Tất Cả Pháp Hữu Vi Đều Vô Thường

Phật dạy tất cả pháp hữu vi đều là vô thường sanh diệt không bền vững, như vậy thì ở thế gian cái gì có tạo tác có biến đổi đều là vô thường không bền chắc. Chúng ta cần nắm vững chân lý này để khi tu có nhiều điều cởi mở lớn lao đến với mình.

Như tâm tạo tội của chúng ta có vô thường không? Phật dạy tất cả pháp hữu vi đều vô thường thì cái tâm tạo tội của mình đó có ra ngoài vô thường không? Cái tâm tạo tội này cũng là pháp hữu vi thì cũng vô thường không cố định, cho nên chúng ta có đủ niềm tin để tu hành chuyển hóa nó. Đó là lẽ thật, cũng là một đặc ân lớn cho những người tội lỗi mê lầm như chúng ta. Tức chúng ta không phải hết hy vọng, vì cái tâm tội lỗi cũng là vô thường, thì tội lỗi cũng là vô thường rồi những nghiệp chướng cũng là vô thường.

Có câu chuyện về một anh nông dân hay nóng nảy cọc cằn. Anh đến thưa với Thiền sư Bàn Khuê là anh được sanh ra với một tính khí cộc cằn nóng nảy, không thể điều khiển kiềm chế được. Anh xin Thiền sư có cách gì giúp anh trị nó được không?

Thiền sư Bàn Khuê bảo: “Anh được sinh ra với một việc thú vị như vậy, thì ngay bây giờ anh có nóng nảy hay không? Nếu có thì anh hãy đem ra đây cho tôi xem thì tôi sẽ chữa cho.” Anh thưa: “Bạch thầy ngay lúc này thì không có, nhưng khi bất chợt gặp chuyện thì nó nhảy ra mới có.” Tức là ngay bây giờ nó không có thì làm sao đem ra được, nhưng khi đụng chuyện thì nó mới nhảy ra. Thiền sư Bàn Khuê nói: “Như vậy thì sự nóng nảy của anh không phải là cái bẩm sinh, nó không phải là cái sẵn có”. Bởi nếu nó là cái bẩm sinh tức là tánh của anh thì nó sẵn trong anh, mà sẵn có thì lúc nào cũng có thể đem ra được. Còn cái này không phải là cái sẵn có, chỉ khi nào đụng chuyện mới có, tức là gặp duyên mới có thì không phải là cái sẵn có. Vậy tức là nó không thật. Nó không thật thì anh có cách chữa rồi.

Tức là nó không có thực thể và rõ ràng không phải là tánh của anh, mà nó theo duyên gặp duyên mới có, khi không có duyên thì không. Như vậy, không thể cho cái nóng nảy đó là cái sẵn có nơi anh mà cái nóng nảy cũng có thể chuyển hóa, vậy là chúng ta biết cách để chuyển đổi nó và có niềm tin để tu tiến.

Có nhiều vị lầm nói tánh tôi nóng, quý vị đừng có đụng tới tôi, đó là cái chấp sai lầm. Nhớ kỹ, cái nóng không phải là tánh vì nếu là tánh thì có thể đem ra bất cứ lúc nào. Thí dụ như trong nhà quý vị có vàng sẵn thì bảo đem ra lúc nào cũng được, chỉ khi đụng chuyện thì nó mới sanh nên nó đâu phải là tánh sẵn có. Nó là pháp nhân duyên sanh nên nó đâu phải là tánh sẵn có. Nó là pháp nhân duyên sanh, là thuộc vô thường. Là vô thường thì nó có thể chuyển đổi. Như vậy, bản chất của cái nóng nảy là vô thường, là hoại diệt, không nên chấp vào nó thì đó là con đường tu tiến của chúng ta.

Như chuyện ông Tô Đông Pha một nhà nho mà học thiền, cũng hiểu được đạo lý kha khá. Ông thường qua lại với Thiền sư Phật Ấn để bàn luận đạo lý.

Hôm đó không biết ông ngồi thiền có cảm hứng trong lòng thế nào mà vui vẻ làm bài kệ:

Khể thủ thiên trung thiên
Hào quang chiếu đại thiên
Bát phong xuy bất động
Đoan tọa tử kim liên.

Địch:

Cúi đầu lễ Thế Tôn
Hào quang chiếu ba ngàn
Tám gió thổi chẳng động
Ngồi thẳng trên đài sen.

Xong, ông mới sai người nhà qua sông đem trình với Ngài Phật Ấn. Nhà ông ở cách chùa Kim Sơn nơi Ngài Phật Ấn ở một con sông. Ngài Phật Ấn xem xong liền phê vào bên cạnh bài thơ đó hai chữ “Phát địt”, nói theo tiếng miền Bắc là “Đánh rắm”. Rồi bảo đem về đưa cho ông.

Khi được hồi âm, ông hớn hở mở ra xem, nhìn thấy hai chữ “phát địt” thì nổi giận, nghĩ: “Đáng lẽ phải khen ngợi chớ tại sao mà chê quá vậy!” Ông mới vội vã sai người nhà sửa soạn thuyền để qua sông gặp Ngài Phật Ấn hỏi cho ra lẽ, tại sao khinh thường ông như vậy.

Ngài Phật Ấn đoán biết nên đứng ở trên bờ sông chờ. Thuyền vừa cập bến, ông lên bờ vẻ mặt hầm hầm, hỏi Ngài Phật Ấn: “Tôi với thầy lâu nay là bạn thân, nay khi tu tập tôi có cảm hứng làm thơ trình thầy sao thầy chê tôi quá vậy?” Ngài Phật Ấn hỏi: “Chê cái gì?” Ông mới đưa tờ giấy ra, nói: “Thầy phê bài thơ tôi như vầy”.  

Ngài Phật Ấn cười ha hả nói: “À! Thì ra là Tô Đông Pha tám gió thổi không động nhưng chỉ một ‘phát địt’ liền thổi từ bên kia sông qua tới bên đây sông!”

Nghe xong, ông tỉnh ngộ, hổ thẹn mới xin tạ lỗi. Ngay đó, ông hết giận, sám hối với Ngài Phật Ấn.

Qua câu chuyện, quý vị nhận định thế nào? Mới giận đó nhưng khi nghe Ngài Phật Ấn cảnh tỉnh liềm xìu xuống hết giận. Để thấy rằng cái giận nó không có thật thể, nếu nó là cái thật thì nó còn hoài, thì chắc là giận suốt đời, theo mình suốt đời.

Hiểu rồi thì chúng ta không nên cố chấp vào nó, và chính đó là ánh sáng giáo pháp soi sáng cho chúng sanh để chúng ta thấy được những lẽ thật. Đó là cái giận thôi, còn những buồn phiền v.v…, chúng ta cũng quán kỹ như vậy thì sẽ bớt chấp và chúng ta sẽ có con đường để chuyển hóa tiến lên.

Cho nên, ai mà nói rằng tánh tôi xấu không có hy vọng gì chuyển đổi được là tự lầm, biện hộ cho cái xấu của mình. Trái lại, đều có thể chuyển đổi, nếu có quyết tâm. Từ tâm mê lầm chúng ta tạo ra cái xấu thì bây giờ cũng từ tâm tỉnh giác chúng ta chuyển hóa để vươn lên.

Phật dạy tất cả pháp hữu vi đều là pháp vô thường sanh diệt, thì bản chất của nó là hoại diệt. Cho nên, bản chất những thói xấu, những tội lỗi của chúng ta cũng là hoại diệt, có thể tu để chuyển hóa. Đó là con đường vượt ra khỏi lưới.

4. Tóm Kết

Chúng ta từ cái gốc vô minh mê lầm nên mới sanh vào trong cõi đời này, trừ ra các hàng Bồ-tát độ sanh. Vậy thì ai có mặt ở đây cũng có mang theo mê lầm, do đó mới tạo thành tội lỗi hoặc nhiều hoặc ít. Nhưng mê lầm tội lỗi cũng là vô thường, không cố định. Nhớ kỹ điều đó thì chúng ta có hướng để mình đi lên.

Phật dạy trong phẩm Sư Tử Hống, kinh Đại Bát Niết Bàn là trên thế gian này có hai hạng người: “Một là hạng người có nghiệp bất định làm thành cái quả quyết định: Quả báo hiện đời làm thành quả báo đời kế, quả báo nhẹ làm thành nặng, đáng lẽ thọ báo trong đời người mà lại thọ báo ở địa ngục”.

Nghĩa là hạng người mang quả báo bất định, tức là quả báo nhẹ đáng lẽ chỉ thọ báo trong hiện đời thôi rồi hết nhưng mà do không biết tu khiến thành nặng; khi thành nặng rồi quả báo có thể kéo dài qua đời sau hoặc là thọ trong địa ngục.

Hạng thứ hai là: “Hạng người với định nghiệp làm thành bất định nghiệp. Đáng lẽ thọ báo đời kế, nhưng làm cho thọ báo đời hiện tại, báo nặng làm thành báo nhẹ, đáng lẽ thọ báo địa ngục làm cho thọ báo nhẹ trong loài người. Hai hạng này một là kẻ ngu, một là người trí”. Tức là hạng người thứ hai có thể khiến cho những định nghiệp của mình chuyển thành bất định nghiệp. Rồi có cả những nghiệp mà có quả báo đáng lẽ phải thọ đời sau hoặc vào trong địa ngục, nhưng chuyển thành nhẹ nên thọ trong hiện đời. Người trí làm quả báo nặng thành nhẹ, còn người ngu làm cho quả báo nặng thêm.

Đó là lời Phật dạy về hai hạng người, một hạng người khéo biết chuyển định nghiệp thành ra bất định nghiệp; quả báo nặng chuyển thành nhẹ. Đáng lẽ phải thọ quả báo đời sau hoặc là trong địa ngục nhưng khéo chuyển nó thành trong hiện đời nên nhẹ bớt, qua rồi được nhẹ nhàng rảnh rang, gọi đó là người trí.

Còn người ngu tội nhẹ không biết lại làm cho nặng thêm. Thí dụ đơn giản như lỡ nói lời nào đó xúc phạm khiến huynh đệ buồn phiền thì đó là chuyện nhỏ. Nếu khi đó hết lòng xin lỗi, người kia cũng xả cho qua thì đâu có chuyện gì! Còn nếu đã lỡ lời làm cho người ta buồn rồi mà còn làm mặt chọc tức, người ta sẽ giận nhiều thêm. Đôi khi chửi mắng qua lại rồi đưa đến ẩu đả với nhau gây oan trái đời này qua đời sau, thành ra quả báo nhẹ mà làm thành nặng. Còn người khéo biết chuyển thì xong.

Người khéo biết tu tập thì có lợi ích rất lớn cho chính mình và người chung quanh. Quý vị đừng nghĩ chúng ta tu tập là chỉ lợi ích cho riêng mình mà tất cả chúng ta sống ở đây đều là cuộc sống nhân duyên có liên hệ với nhau. Dụ như trong gia đình một người không vui thì những người khác trong gia đình có vui không? Hoặc là đi trên xe có hai người cãi nhau thì cũng thấy không khí nặng nề cả xe, tức là cuộc sống con người có sự liên hệ với nhau.

Biết rồi thì chúng ta nên có cách sống tốt hơn, và biết là có sự liên hệ với nhau nhiều hơn. Người học Phật biết tu là thực hành theo giáo pháp để chuyển hóa sửa đổi chứ không cố chấp mặc cảm giữ mãi những cái mê hay những cái sai lầm của mình. Đó là con đường tu tiến, là phương hướng đi lên. Như lời Phật dạy tất cả chúng sanh đều có Phật tánh. Tức là ai cũng đều có tánh giác sáng suốt, đó gọi là tánh lành, tánh tốt của chúng ta, vậy ai cũng có nguồn gốc tốt lành, tại sao chúng ta không phát triển nguồn gốc tốt lành đó để chuyển cái chúng sanh mê lầm này!

Bởi vậy, mỗi vị nên cố gắng nhận định kỹ rồi tin tưởng tu tập chuyển hóa thì mỗi ngày sẽ càng tiến lên thành tốt đẹp. Phải luôn nhớ, cái nhiễm ô mê lầm tội lỗi này không phải là cái gốc của mình, phải xác định rõ cái gốc là Phật tánh sáng suốt. Bởi do mê chúng ta mới tạo nghiệp, là cái vọng sanh, nên Phật nói cái này không phải là cái gốc mà nó là cái hư vọng, là cái sanh diệt, bản chất của nó là hoại diệt; còn cái gốc là Phật tánh sáng suốt, thì đó mới là cái chân thật thường trụ lâu dài.

Chúng ta sẵn sàng quyết tâm mạnh mẽ để chuyển hóa những mê lầm tội lỗi, và sống trở lại với tánh giác sáng suốt chân thật nơi mình, thì đó là lối đi của người trí mà nhà Phật dạy. Chúng ta không nên cố chấp nhớ mãi lỗi lầm xưa cũ, bởi vì lỗi lầm đó cũng là vô thường. Thí dụ như người đó hồi xưa có lỗi lầm xấu xa nhưng trải qua hai mươi năm có khi họ đã sửa đổi rồi; nhưng chúng ta cứ nhớ lỗi của họ ngày xưa hoài, hễ gặp là nói anh đó như thế v.v…, mà không ngờ trải qua thời gian dài hiện tại anh đó đã thành người tốt, đã chuyển hóa rồi mà mình cứ nhớ người ta như cũ hoài! Cho nên, trong kinh Bát Đại Nhân Giác, Phật dạy:

Oán thân đồng chẳng so đo,
Cũng không nhớ đến ác xưa người làm.

Nghĩa là, chúng ta phải luôn sống với cái mới chứ không sống với cái cũ. Người xưa có lầm lỗi gì với mình thì mình cũng sẵn sàng hỷ xả không cố chấp, phải luôn nhớ là người ta có thể chuyển hóa tu tiến. Nhờ vậy lúc nào chúng ta sống cũng nhẹ nhàng cởi mở, thấy cuộc đời lạc quan thì tu là vui chứ đâu có khổ! Đâu có bi quan! Đó chính là hướng đi tốt đẹp cho người tu tập.

Tóm lại, chúng ta tu là chuyển hóa chứ không phải đứng một chỗ, không cố chấp vào lỗi lầm xưa cũ. Vậy mong rằng tất cả nghe, hiểu và nhận định rõ ràng lẽ thật này để luôn sống chuyển hóa vươn lên trong ánh sáng chánh pháp của Như Lai, xứng đáng là những hàng đệ tử Phật, mỗi ngày càng đổi càng mới luôn luôn, cho đến viên mãn con đường giác ngộ.

Mục Lục
Danh sách chương: